Winterhilf
Wos iinisch imene Winter ummi däwäg chalt isch gsy, het d Mueter üs Miitschene leng Buebeunderhosi, wo si dr Hoseschlitz het zuegnehjt gha, füreggee.
Text & Fotos: Erika Wiedmer-Mani
Me het zwar denn afe Schihosi gha, aber di het me nume aagliit für ga ds gibele (schlitteln) u für ga ds Schi fahre. Speter, won i i d Oberschuel bi, het das genderet ghäbe. Me het d Schihosi o für i d Schuel chenne aalege, ohni schreg aagschouet z wärde. Süsch sy Hosi für d Miitscheni no nid akzeptiert worde. Also dert düri isch üsi Mueter fortschrittlicher gsy. Mier hi dehiime, eifach nid für i d Schuel, scho lang Farmerhosi, u wo mer grösser sy worde, Jeans trage.
E iinzige Winter bin i no i ds Schuelhuus, wo no die alte, schwarze Yseöfe sy gsy. Ir Underschuelstube iine u i dr Oberschuelstube iine. I di het de Schmocker Hans, dr Schuelhuusabwart, scho ygfüüret gha, we mier sy i ds Schuelhuus cho. U i dr Schuelstube isch es scho e chli warm gsy. Nid z verglyche mit de Temperature, wo me hützutag i de Wohnige het. Aber immerhin! U dass me im Winter a d Füess gfrore het, isch ganz normal gsy.
Wos iinisch imene Winter ummi däwäg chalt isch gsy, het d Mueter üs Miitschene leng Buebeunderhosi, wo si dr Hoseschlitz het zuegnehjt gha, füreggee. Wo si di gfunde het, wiis i o nid. Allwäg irgendwo imene Schaft i üsem Huus. Di sy us wyssem Henkelplüsch gsy. Wär sich da drunder nüt cha vorstelle, ehnlich we der hütig Sweatstoff. Mier hi d Strumpfrohr bis zum Fuess ahi grollet u de het me si süüferli uber di lenge Hosestösslige uehigrollet. Höllebüetz, we me nid gärn Rümpf het gha. Warm het das ggee. Gsiit hi mer das natürlich niemerem, süsch wee me deech usglachet u verspottet worde. Aber es isch ja nid viel öppis andersch gsy wäder wyss Leggings. Di andere hätte sicher gsiit, eso genge si nid nachts uf ds Hüsli. Aber mier hi ja o nid gwüsst, was di andere drunder hi anne gha.
Im Winter hi o mier am Morge geng i d Milch Ovomaltine ubercho.
Mier hi guet gläbt, aber wen i gseh, was me hüt alz het u miint, me müessis ha, so duuchts mi glych, me sygi mit wenig nid unglücklich gsy. Mit sehr wenig. Aber es isch dend eso gsy. Di andere i dr Schuel hi o nid meh gha. Imu nid vo Bedütig. I d Ferie isch niemer, das isch nid Mode gsy. Guet, oppe zu dr Gotte oder zum Götti, aber scho da hi mer Lengizyt gha nach dehiime. Di iinte meh u di andere weniger. Wo ds Vroni i ihrer erschte Stell isch gsy, binere Lehrersfamilie z Uetedorf, higi si albe gäge d Lengizyt Milch u Brot ggässe u gäge de Stockhore gschouet. Das isch ungefähr d Richtig gsy, wo si ihres Dehiime vermuetet het.
Ab em sibete Schueljahr isch i dr Schuel e Füllfäderehalter gstattet gsy. Für di, wos hi vermöge. Vorhär het me geng no getrüülich d Fädere i Fäderehalter gsteckt u i ds Tintefessli toucht. Drum het i jedes Schuelheft es Löschblatt ghört. I bi mer jtz nid meh ganz sicher, ob me i dr zweite oder dritte Klass het aagfange mit Tinte u Fäderehalter schrybe. Das isch e Tortur gsy, geng di richtigi Mengi Tinte a d Fädere z lade. Jedes Pult het obe rächts es Tintefessli mit eme ufklappbare Dechel versenkts ghäbe. Schön abstriipfe, ja nid oppe Tintefläcke mache. Das Chräschle, we d Lehreri öpperem het e Syte usegschrisse! Fürchterlich! Da isch es albe mucksmüüslistill worde i dr Schuelstube. Me het nid gwagt ufzgschoue. Hoffetlich merkt si nid, dass me o grad het e Tintefläcke gmacht. De nüt wi unuffällig dr Tintehudel usem Pult neh u probiere z rette, was no z rette isch! U de isch es mengisch nume no schlimmer worde, das Chaar. (Chaare u chöötze siit me bi üs für «schmieren»!) Im Herbscht, we d Schuel ummi het aagfange, isch d Chorbfläsche mit dr Tinte us em Chäller griicht worde. De sy di Tintefessleni ufgfüllt worde. We me flyssig gschribe het, het me zwüschedüri d Hand ufgha u müesse frage für Tinte.
Bi üs dehiime hets finechli Diskussione ggee, wo di eltischti Schweschter i ds sibete Schueljahr isch cho. Ob das ächt nid uverschant sygi, z Wiehnachte bi dr Gotte e Füllfäderehalter z wünsche? Me hets gwagt, si het ne ubercho u mier hi ne dörfe bewundere. Da het me zwar no nid Tintepatroni chenne drytue, o dä het me no us em Tintefessli gfüllt. Aber o das isch nid ganz unkompliziert gsy. U i gluube fasch, aber nume fasch, d Fädere isch us Gold gsy. E Fäderehalter u e Füllfäderehalter isch äbe nid ds Glyche gsy. Da isch de e Chugelschryber scho gäbiger gsy. Drum sy di dewäg beliebt worde. Mier hi dehiime lang nume iine ghäbe, u dä isch i dr Stube im Glasschaft gstationierte gsy u me het müesse frage, we me dä het welle bruuche. U wehe, dr Vatter hätti e wichtige Brief sölle underschrybe u dr Chugelschryber isch nid a sym Platz gsy. Aber öppe Schuelufgabe mit Chugelschryber schrybe, das hets de gar nid erlitte. Das isch i dr Schuel nid akzeptiert worde.
Miitscheni hi zwar müesse chenne lisme, we si sy i d Schuel cho, d Schueh het me sälber müesse chenne binde, dr Name hätte me sölle chenne schrybe u mindeschtens bis uf zähe zelle. Aber e halbe Radiergummi het me üs ersch i dr dritte Klass ggee. Ja, e halbe! Es si eso grüen gsy mit eme Ufdruck vomene Elefant druffe. Nei, mier hi dä Elefant nie ganze gseh. U we öpper dä Radiergummi verlore het, de isch er «unten durch» gsy.
I nimme aa, d Lehreri het nid es grosses Budget gha für Schuelmaterial. Griffle, d Blystift, d Heft, alz isch genau abzellts gsy. D Rächnigsbüechleni u d Läsibüecher hi finechli Eselsohre gha u mengisch hets sogar e losi Syti drinne gha. Me isch aaghalte worde, Sorg z ha derzue. Dass me si mengs Jahr het chenne bruuche. U d Läbesfahrt mit all dene schöne Gedicht drinne, wo mer mengs dervo hi uswendig glehrt, han i no hüt in Ehre. O we si wüescht zerflädereti isch.
Me het jedi Bry-, Mues- u Cremepfanne sufer usgschläcket, me hätti se nid emal me müesse wäsche. Nume mit dr Suppe hi mersch e chli weniger gnau gno. Jedes Konfi- oder Hungschüsseli het me mit Milch usgschweecht. Milchshake! U wes bi üs öppis ganz Guets ggee het, was gar nid eso sälte vorcho isch, so het d Mueter gsiit, mier sölles brüederlich tiile u schweschterlich ässe. U wüsster, was Beetsche Fritz, e Vatter vo meh wäder eme halb Dotze Chind, üsem Vatter iinisch het für ne Ratschlag ggee? «We me d Chind am Morge lang leet la schlafe, so erspart me grad es Mählti.
Im Winter hi o mier am Morge geng i d Milch Ovomaltine ubercho. Oder Hacosan oder Heliomalt. Nid endlos, eifach i ds erschte Chacheli. We i ha dörfe d Chacheleni rüschte, so han i imu o geng es Löffeli voll blossi ggässe. Aber das hi di andere sicher o gmacht. Nach em Motto «Ovomaltine kann auch direkt aus der Büchse genossen werden». Eso e Büchse isch geng uberraschend gly leeri gsy. Aber i ha ja nid jede Morge grüschtet. Me het o da abgwächslet. Mier hi e Schuelwäg ghäbe vore Halbstund u mier hi geng uf di, wo wyter usse gwohnt sy, gwartet. U we iini vo üs no nid isch parad gsy, so isch es e Sueggitante gsy. Mengisch am Morge, we dr Milchkontrollör bim Vatter im Stall het Milchkontrolle gmacht, so hi mer mit dem chenne zum Schuelhuus fahre. Er het zu ihm sälber no zähe Chind i VW Chäfer glade.
Wo mer no sy chlynder gsy, no nüt d Schuel, oder i d Underschuel, het d Mueter miischtens zwü vo üs, mengisch o drü oder vieri, früehi i ds Bett gschickt. D Manne, dend het dr Unggle Kobi o no gläbt, sy de glych ersch gäg di halbe achte us em Stall cho. U de isch es de zum Znachtässe ume Tisch um afe e chli ruehiger gsy. Wil d Härdöpfle für ds Znacht no nid sy lind gsy, hi mer de dörfe Haberflocke u Milch u Zucker ässe. Imu mengisch. Es isch o vorcho, dass mer ohni Znacht hi i ds Bett müesse. We mer zum Byspil uf em Hosebode sy dür ds Riedmaad ahegrutscht, we mer zangget hi, nüt gfolget, oder we mer gmuulet (widersprochen) hi. Iinisch si d Liesel u ich am früehje Aabe am Chuchitisch gsässe, d Haberflocke u di Zuckerbüxe vornus u dr Milchhafe i dr Nehi. Mier hi i dr Schuel grad «Der süsse Brei» gläse ghäbe. Eso hi mer geng u geng ummi u geng no chli meh Zucker i das Haberflocke- u Milchgmisch gströit u derzue geng gsiit: «Durch und durch voll Süssigkeit! » Üs hets fascht putzt vor Lache. Grad ganz eso süess, wie mier üs das vorgstellt hi, het dä Aabe nid geendet.
Vor Oberschuel aa het am Morge vor dr Schuel nid nume dr Brueder, nei, o iis vo üs Miitschene im Stall öppis müesse ga hälfe. Ga Chalber treeche oder d Giiss melche oder ga Milch fuge. Nid lang u nume a dene Tage, wo me nid scho am halbi achti het Französisch gha. Eh, bin i gärn i ds Französisch! I ha mi zwar nie, o speter nid, uf Französisch chenne underhalte, aber das isch zweitrangig gsy. D Huuptsach isch gsy, i ha nid vor dr Schuel i Stall müesse. Me het sich nach em Stall i dr Chuchi bim Schüttstii müglichscht sufer gwäsche, mit Siife, u de het me ds Schuelgwand aagliit. I chennti jtz nid säge, dass öpper i dr Schuel gstuuche hätti, we scho viel weniger isch gweschet worde. Geng am Mentig si alli frisch aagliiti i d Schuel cho. Das hiisst d Miitscheni hi e frische Schurz anne gha u d Büeble es frisches Hemmli. U ganz sicher frischi Wesch, aber das isch es deech de oppe gsy. Me het Sunntiggwand gha, me het Schuelgwand gha, Wärchtiggwand u Stallgwand. U für ds Chindelehr het me e Mantu gha u Fingerhendsche, wo me i dr Arbiitschuel glismet het.
Mier hi jahrus, jahry geng bis am iis Schuel gha. Dehiime hi si natürlich nid gwartet mit Ässe, bis mier sy vo dr Schuel hiimcho. Ds Zmittag – mier hi geng Zaabe gsiit (das isch u blybt mier es Rätsel, wieso dass d Zwüscheflüehjer em Zmittag hi Zaabe gsiit, oder no säge) – also ds Zmittag isch uf em Chuchistübliofe guet zueddeckt a dr Wermi gsy. Me hets nid i dr Mikrowälle chenne wärme.
Wüsst iehr no, was e Gaffihube isch? Das isch, bevor dass het Thermochrüeg ggee, e wichtige Artikel gsy. Miischtens het nid nume dr Gaffichrueg drunder passt, nei, o no grad ds Milchchrüegli. Bi de Gaffihube sy dr Fantasie kiner Grenzi gsetzt gsy. Es het glismete ggee, gheegglete, gnehjte u sogar gstickte. Bi de gstickte isch mit Chrüzlistich e Rose druf gstickt gsy. Di glychi Rose, wo bi vielne Lüt (de fürnehmere) uf dr Täsche für ds gschnitte Zytigspapier isch gsy, wo uf em Hüsli ghanget isch. Aber iis hi si gmeinsam gha, di Gaffihubi. Si sy alle dick gfüeteret gsy. Aber mit was sy si gfüeteret gsy, dass dr Gaffi eso schön warme isch bblibe drunder? Schuumgummi isch zu dere Zyt no ganz e rare Artikel gsy. Vo Styroporchügeli ganz z schwyge. Füllwatte, wie me se hüt kennt, hets o nid ggee. Dem isch me ersch druf cho, we dr Gaffihube nach em tägliche Gebruuch langsam sy d Neht ufggange. Miischtens isch de es undefinierbars Gwäb zum Vorschyn cho. Hygienisch nid ywandfry.
De het d Lehreri i dr Schuel ds Jemalt vo dr Winterhilf ustiilt. Müglichscht grächt. Wil i der Zyt vo üser Familie sächsi mitenandere d Schuel sy, hi mier mengisch sogar zwo Büchsi ubercho. Die Winterhilf-Aktion hets o no ggee, wo üser Chind i d Schuel sy, u si erzelle no hüt, wie d Gissegg-Ursle u Kneubüehl-Üelu zeme e Büchse Jemalt hige dörfe tiile. Dene ihrer Gschwischter sy scho us dr Schuel gsy, u für iis inzig hets nid e ganzi Büchse ggee. Eso het d Ursle e leeri Büchse sölle i d Schuel bringe. U under de Uuge vo dr ganze Oberschuel isch das Jemalt tiilt worde. We me sinnet, mit was für Chelle dass hüt aagrichtet würd! Uf jede Fall hi mer albe e Sufrüüd ghäbe a dem Jemalt.
Erika Wiedmer-Mani
Erika Wiedmer- Mani ist in Zwischenflüh mit neun Geschwistern aufgewachsen. Sie lebt als Bergbäuerin in ihrem Geburtsort und ist Mutter von drei erwachsenen Kindern. Nach wie vor verbringt sie zusammen mit ihrer Familie, den Kindern und den Grosskindern den Sommer auf der Alp. Ihre Erinnerungen schreibt sie im Dialekt ihres Tales, dem Diemtigtal. Ihr Berndeutsch-Erzählband «Chnopf-büxe» ist im Mai im Weber Verlag erschienen.