Vo Original
Text: Heinz Häsler / Fotos: zvg
Der bärnisch Pfarrer Carl Howald (*1796) het i der Mitti vom 19. Jahrhundert e mehrbändigi Chronik vo der stadtbärnische Bevölkerung gschribe, di sogenannti «Stadtbrunnechronik». Si isch blätzewys e chro- nique scandaleuse und lageret hüt i der Burgerbibliothegg Bärn. Dert drin findet sech o ds Porträt «eines der sonderbarsten und possierlichsten Originale, die jemals zu Bern gelebt haben». Gmeint isch der Huetmacher Vinzänz Schumacher (*1739), «eine Art spiessbürgerlicher Don Quichotte». Sy Huetlade het er im drittunderschte Huus a der Grächtigkeitsgass Sunnsyte gha. Währeddäm bis zu 24 Gselle für ne gschaffet hei, het är i der wermere Jahreszyt pro Tag vili Stunden i der Loube vor sym Gschäft zuebracht. Vo dert het er a syr länge Pfyffe gsugget und derby mit luter Stimm entweder Lüt gstallet oder se mit zum Teil rächt ungattleche Witzen ydeckt. Wo ne Patrizier ihm einisch voll Bewunderung gseit het: «Potztuused, Herr Schumacher, Dir heit de ne böumigi, chöschtlechi Pfyffe», het er spitz gantwortet: «Suum cuique – es chunnt jedem das zue, was er verdient het!»
Einisch aber, wo nes schüüchs Hochzytspäärli vo der Nydeggchilche cho isch, het der Vinzänz Schumacher däm i der Loube der Wäg versperrt und ihns gfragt: «Syd Dir es Ehepäärli?» «Ja, Herr Schumacher», isch d Antwort gsy. «Also, prima, we Der de Jungi heit, gäbet mer de o eis!»
O der Verleger, Buechhändler, Antiquar und Gmäldemakler Beat Ludwig Walthard (*1743) cha me zu de Bärner Original zelle. Wen er derzue worden isch, het sicher d Tatsach e Rolle gspilt, dass er e Chlumpfuess gha het. Im alte Bärndütsch het me däm Bräschte «Stollfuess» gseit, so dass me geng vom Stölli Walthard gredt het. Einisch isch er im inneren Aarebad uf en Urs Joseph Lüthi (*1765) vo Solothurn gstosse, wo numen ei Arm gha het und under der Regierung vo der Helvetik isch Finanzminischter worde. Da seit ihm der Stölli: «Herr Lüthi, es isch eini vo de gschydschte Handlunge vo der Helvetische Regierung gsy, Euch zum Finanzminischter z mache!» Der Urs Joseph Lüthi isch pärse flattiert, aber o verwunderet, dass der Stölli, wo als konservativ gulte het, di Helvetischi Regierung für einisch lobt. Interessiert fragt er drum: «Wiso meinet Dir das?» «Wil Dir nume mit eire Hand chönnet stäle!», isch d Antwort.
«Suum cuique – es chunnt jedem das zue, was er verdient het!»
Wo im Jahr 1798 d Stadt Bärn vo de Franzosen isch ygno worde, hei si o d Bäre us em Bäregrabe entfüert. Wo ne französische Husar der Stölli Walthard fragt, wo d Bäre syge, erwideret er: «Sitdäm Dir Franzosen im Land syd, git’s keni Bäre meh. Da sy alles nume no luter Affe!»
Der Stölli Walthard het öppe Büecherversteigerunge düregfüert. Scho denn isch’s üeblech gsy, dass d Bänd nach der Folg vo de Numero im Katalog sy ufgrüeft worde. Einisch aber isch e Ratsheer im Saal gsy, wo verlangt het, dass me d Numero, wo ihn interessiere, als Erschts ufrüefi, wil är nachhär i ds Rathuus müessi. Bald druuf verlangt e junge Heer us der patrizische Familie Tillier ds glyche Privileg. Da isch der Ouktionator höön worden und het nen apfideret: «Syt Dir o ne Ratsheer?» Wo dä mit «Nei» antwortet, seit ihm der Walthard: «Eh nu, so heit doch bigoscht o Verstand!»
Der Stölli Walthard isch mängisch i finanzielle Schwirigkeite gsy und het linggs und rächts Gäld etlehnt. So het er de zimlech vil Schulde gha und isch o meh als einisch betribe worde. Wo nen e Fründ fragt, öb er bi so vil Schulde no chönn schlafe, het er gantwortet: «Oh, rächt guet. Es nimmt mi vilmeh wunder, wi die chönne schlafe, wo ni nen öppis schuldig bi. Die hätte di grösseri Ursach, urüejig z sy!»
Em stadtbärnische Buechhändler Johann Ochs (*1752) isch es Buebli gstorbe. Da richtet sech der Vatter für ne Grabinschrift a Stölli Walthard, wo als geischtryche Maa gulte het.
Nach es paar Tag bringt ihm dä ne versiglete Zedel. Wo der Herr Ochs nen uftuet, list er: «Hier liegt ein kleines Öchselein, Dem grossen Ochs sein Söhnelein. Der liebe Gott hat nicht gewollt, Dass es ein Ochse werden sollt.»
Der Stölli Walthard het anderne Lüt gärn Lumpereie botte. Da het der Fürspräch Abraham Schönweiz (*1739), wo me Hami gnennt het und wo em Stölli Walthard scho mit mängem Batze us der Chlemmi ghulfe het, einisch wellen umegä. Er het ihm gseit: «Chumm doch am nächschte Donnschtig zue mer zum Zmittag, we de channsch.» Wo der Stölli Walthard wi abgmacht zu der Wonig vo sym Gönner chunt, isch d Hustür bschlosse, und o nach längem Chlopfen und Lüte rüert sech nüt. Da rüeft er vo der Strass zu de Fänschter ufe. Ändlech geit eis dervo uf, und der Abraham Schönweiz chunt zum Vorschyn. Er rüeft mit emene vermückte Lächle: «I ha der ja gseit, du söllsch zue mer cho ässe, we de chönnsch!» – Da dermit schlat er ds Fänschter wider zue.
Nach altem Volksgloube chöme Lüt, wo unrächts Guet a sech bracht hei, nach ihrem Tod als Spukgeischter wider zrügg. Wo der Abraham Schönweiz bim Tod vo sym Vatter sehr truurig gsy isch und a der Lycht lut plääret het, tröschtet ne der Stölli Walthard bim Leid Abnäh mit de Wort: «Eh, briegg doch nid eso, er chunnt de gly ume!»
«Es nimmt mi vilmeh wunder, wi die chönne schlafe, wo ni nen öppis schuldig bi.»
Der Abraham Schönweiz het sy Frou verlore. Si isch e räässi gsy, und di zwöi sy eigetlech nid guet zämen uscho. Trotzdäm übernimmt’s nen a der Lycht, so dass er Ougewasser het und ds Nastuech füre nimmt. Bim Leid Abnäh fragt ne der Stölli Walthard: «Hami, hesch Zibelen im Naselumpe?»
Als stadtbärnischen Eulenspiegel het i syr Zyt der Wilhälm Chünig (König) (*1834) gulte. Är isch in en altburgerlechi Familie yne gebore worde, und sy Mueter isch e patrizischi vo Sinner gsy. Vo chly aa aber het er truurigerwys a epileptischen Aafäll glitte. Är het sech als Literat und Journalischt betätiget, unterbroche von eren Aastellung als Kanzlischt bim Eidgenössische Juschtizdepartemänt. Er het e Zytlang es Blettli namens «Dr. Bäri» usegä, und dä Übernamen isch de o a ihm blybe bhange. I loser Folg het er zum Teil humoristischi Schrifte publiziert. Si sy meischtens bärndütsch verfasst, so dass er o als e Pionier vo der Mundartliteratur cha gälte.
I syne Broschüre het er mängisch wi uf emene Füflyber sys Profil abbildet, mit der Umschrift «Wilhelm – König von Bern». So het er sech am Bodesee o einisch emene dütsche Fürscht vorgstellt, wo sech da drab nid weni verwunderet het.
Der Wilhälm Chünig het en Erbtante gha, won ihm trotz syr meischtens schittere finanzielle Lag nid het wellen under d Arme gryfe. Für se z hegle, isch er am ene Neujahrsmorge zum ene bekannte Schryner gange. Er het es truurigs Gsicht gschnitten und däm gseit, letschti Nacht heig leider sy liebi Tante für geng d Ouge zueta. Är söll doch so gleitig wi müglech i ihri Wohnig gah und ga d Määs für ne schöne Toteboum näh, wi me dennzmalen em Sarg gseit het. Das isch passiert, und d Freud vo der Tante cha me sech läbhaft vorstelle.
